Parafia Mystków posiada łaskami słynący obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Obraz ten, manierystyczny z ok. 1630 roku, nie ma dokładnej daty powstania, ani autora. Daty takiej można upatrywać przede wszystkim w jego tematyce.

Obraz przedstawia postać Madonny bez Dzieciątka. Temat Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej w Polsce pojawia się dopiero w wieku XVII. Rzeczą niewyjaśnioną pozostaje także sprawa fundacji obrazu. Przyczyną tego jest brak dokumentacji na ten temat. O ile jednak takowe dokumenty istniały, to być może uległy one zniszczeniu podczas pożaru, o którym wspomina Kronika parafialna z roku 1845. Podaje ona, że za duszpasterzowania proboszcza Jana Żeglina (1796-1815) parafia została dotknięta nieszczęściem pożaru. Starsi ludzie przekazują, że spaliła się plebania, budynki gospodarcze, kancelaria z dokumentami (dlatego w parafii mamy księgi metrykalne dopiero od 1843 roku).

Próby datowania powstania obrazu, przy okazji jego konserwacji, podjął się ustalić historyk sztuki Andrzej Olszewski datując go na wiek XVII.

Obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej zwanej Matką Bożą Mystkowską, od 44 lat jest w głównym ołtarzu. Wcześniej umieszczony był w bocznym, co potwierdza Kronika Parafialna, sami parafianie oraz list ks. Jana Potońca z roku 1954 do Kurii Biskupiej, w którym prosi o nadanie kościołowi w Mystkowie tytułu “Sanktuarium” na Rok Maryjny. Jako uzasadnienie tej prośby ks. Potoniec podaje, że w kościele są trzy ołtarze, a w każdym z nich Matka Boża w naczelnym miejscu. Na szczególną uwagę tejże prośby zasługuje zapis zamieszczony pod punktem numer dwa, który mówi: “Ołtarz boczny: jeden z obrazem Matki Bożej Niepokalanie Poczętej (był w starym kościele we Wielkim Ołtarzu). Obraz ten jest szczególnie czczony w parafii jest opinia o nim że cudowny”.

Inną ciekawą wiadomość na temat obrazu Niepokalanej podaje Kronika Parafialna, w której ks. Jan Kuklewicz pisze: “Wiek XX to wiek Maryjny. A w naszym kościele jest obraz łaskami słynący Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej Mystkowskiej odnowiony przed 50 laty a raczej przemalowany u malarza w Starym Sączu- Florka. Jak wieść głosi wskutek wybuchu pożaru cudownie został uratowany z pracowni i wyrzucony oknem, co pod przysięgą zeznaje 80 letni Wojciech Jeleń z Mszalnicy nr 9. Słyszał w kościele list czytany przez Ks. Proboszcza Jarzębińskiego napisany przez malarza Florka ze Starego Sącza. Podpisany Jeleń Wojciech”.

Ciekawą legendą na temat obrazu Mystkowskiej Pani podają ludzie starsi. Wg tej legendy, przekazanej z pokolenia na pokolenie, obraz Niepokalanej miałby wcześniej przebywać na Mszalnicy, jednak z nie wiadomo jakich powodów znalazł się w kościele w Mystkowie. Kiedy mieszkańcy Mszalnicy dowiedzieli się o tym, posądzili mieszkańców Mystkowa o kradzież, po czym przyjechali pod kościół wozem, zaprzęgniętym w woły, aby zabrać obraz z powrotem na Mszalnicę. Jak się okazało obrazu nie można było wywieść, gdyż po włożeniu na wóz woły nie mogły z nim ruszyć. Było to po prostu w nie wyjaśniony sposób niemożliwe. Wtedy to wszyscy uznali, że obraz z Niepokalanie Poczętą zostanie w tym miejscu na zawsze. Ile w tym prawdy? Nie wiadomo.

Opis ikonograficzny

Obraz Matki Boskiej Mystkowskiej przedstawia Matkę Bożą Niepokalanie Poczętą. Świadczy o tym ustawienie Jej na kuli ziemskiej z wężem – smokiem pod stopami. Jest to aluzja do słów Pisma św. z Księgi Rodzaju “(…) ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę”. Odnoszą się one do niewiasty i jej potomstwa równocześnie. Według nauki Kościoła tą niewiastą jest właśnie Maryja, Matka Boża, przez którą przyszedł na świat Zbawiciel.

Obraz malowany jest na desce w kształcie stojącego prostokąta i ściętych górnych narożnikach. Na awersie płaszczyzna malarska posiada nałożone plastyczne, profilowane, wałeczkowate obramowanie, które w górnej części obrazu przybiera kształt półkola z uskokiem. Rozmiary obrazu to: 138 cm wysokości na 80 cm szerokości. Obecnie jego stan jest bardzo dobry.

Postać Niepokalanej zwrócona jest w ³/₄ do widza w prawo i zajmuje nieomal całą wysokość obrazu. Twarz Matki Bożej jest bardzo piękna, jasno brązowa z lekko zaczerwienionymi policzkami i z ufnie spoglądającymi oczami ku niebu, skąd pada na Nią szeroka wiązka złotych płomienistych promieni. Podobne promienie, jednak dużo ostrzejsze biją od całej postaci Matki Bożej, tworząc wokół Niej jakby ognistą aureolę podkreślając w ten sposób jeszcze bardziej chwałę Niepokalanej. Maryja ubrana jest w pomarańczową suknię sięgającą stóp i opadającą w niewielkiej części na wierzchnią część kuli ziemskiej. Suknia posiada długie rękawy oraz niewielki dekolt. Dopełnieniem sukni jest narzucony na plecy niebieski płaszcz na kształt welonu, co doskonale pasuje do oczu Niepokalanej, które są w podobnym kolorze. Nakrycie to okala Matkę Bożą spadając z ramion bujną draperią. Z przodu przewieszone jest jedną połową przez prawą rękę, podczas gdy druga połowa opada dużo niżej przesłaniając postać Matki Bożej aż do kolan. Głowę Niepokalanej, z rozpuszczonymi ciemnymi delikatnie fałdowanymi włosami spadającymi na ramiona, zdobi wianek z maleńkich, delikatnych białych kwiatów. Lewa dłoń ułożona jest na sercu, w prawej Niepokalana trzyma białą lilię delikatnie opadającą na Jej przedramię. Dwa palce Matki Bożej wskazujący i serdeczny opadają w dół wskazując głowę węża – szatana, który trzyma w swej paszczy owoc, co jest oczywistą aluzją do owocu z rajskiego drzewa. Cielsko smoka, które wije się u stóp Niepokalanej otaczając kulę ziemską jest odstraszające, z dużą głową, odstraszającymi oczami, czterema skrzydłami i ogonem zakończonym dwustronnym haczykiem na kształt harpuna.

Powracając do tła obrazu należy wspomnieć o dwóch bardzo ważnych elementach tj.: dwanaście gwiazd, które otaczają głowę Niepokalanej oraz część malowanych kulistych medalionów, po trzy z każdej strony. “Przedstawiają one figury starotestamentowe, stosowane do Matki Bożej w mariologii i malarstwie”. Powyżej medalionów znajdują się teksty wyjaśniające treść danej figury. I tak są to następujące napisy:

1. „Templum sanctum” – Świątynia święta, która przedstawiana jest jako budynek z portykiem i wysoką bramą zakończona półkoliście, na dachu krzyż oraz wznoszący się biały gołąb.
2. „Porta coeli” – Brama niebios = to portyk z trójkątnym przyczółkiem i otworem wejściowym, zamknięty bramą do której prowadzą cztery wysokie schody.
3. „Speculum sine macula” – Zwierciadło bez skazy = to prostokątne zwierciadło oprawione w ramkę na podstawie z nodusem.
4. „Rubus incomobustus” – Krzew gorejący = to krzew rosnący na pustkowiu, który pochłonięty jest ognistymi językami.
5. „Lilium inter spinas” – Lilia pomiędzy cierniem = to kwiat lilii, o trzech łodyżkach, który wyrasta z ziemi porosłej cierniami.
6. „Plantatio rosae in herbis” – Ogród różany wśród zielska = to bujny różowy krzew, z pojawiającymi się tu i ówdzie kwiatami.

Te symbole Maryjne, pochodzące z Biblii, były przez wieki z wielkim zaangażowaniem rozważane przez różnych teologów.

Konserwacja

Obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej jak już wcześniej wspomniano nie wiadomo od kiedy znajduje się w parafii Mystków i przez kogo został namalowany. Pierwsza wzmianka co do stanu obrazu pochodzi z roku 1962, a znajduje się w Kronice Parafialnej, która mówi, że obraz Matki Boskiej Niepokalanie poczętej był przed 50 laty odnowiony a raczej przemalowany przez malarza Florka ze Starego Sącza. W tymże roku postanowiono oddać obraz do konserwacji po uprzednio uzyskanym pozwoleniu, które brzmi: “Zezwalamy na oddanie do konserwacji zabytkowego obrazu Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z kościoła w Mystkowie, znanym konserwatorom Wacławowi i Annie Szymborskim z Krakowa”.

W Kronice Parafialnej, ówczesny proboszcz ks. Jan Kuklewicz, tak opisuje to wydarzenie: “restauracji obrazu podjął się na wniosek adjunkta Politechniki Krakowskiej inż. Władysława Grabskiego, P. Wacław Szymborski z Krakowa artysta malarz wraz ze swą małżonką P. Anną siostrą Bohusza Szyszki opiekuna Wawelu i Zamku Warszawskiego (Belweder). Przywrócono M. Bożej pierwotny wygląd bardzo przemawiający do duszy ludzkiej”.

Przy okazji konserwacji obrazu w roku 1962 okazało się, że gdy zdjęto przemalówkę, wówczas pojawiło się pod nią oryginalne malowidło o wysokim poziomie artystycznym.

Następnej konserwacji dokonano w latach 2003 – 2004. Przed dokonaniem tej konserwacji sporządzony został przez konserwatora p. Józefa Steca stan zachowania obrazu oraz proponowany program prac badawczych i konserwatorskich, który został zatwierdzony przez Rzeczoznawcę Ministra Kultury ds. ochrony zabytków ruchomych p. mgr Barbarę Budziaszek. Z przygotowanych dokumentów wynika, że ogólny stan obrazu jest dość dobry, jednak na powierzchni malowidła są spękania, drobne ubytki oraz odpryski warstwy malarskiej. Szczególnie widoczne są one na twarzy Madonny, w dolnych partiach sukni oraz na kuli ziemskiej i częściowo na smoku. Złocone i srebrzone tło jest mocno popękane w wielu miejscach odspojone wraz z zaprawą od podłoża. Na całości liczne drobne ubytki i wykruszenia złota.

Przed podjęciem konserwacji obraz został poddany badaniom laboratoryjnym oraz konserwatorskim, na podstawie których stwierdzono, że pod tym malowidłem nie ma już żadnego innego oraz opracowano metody i środki do usunięcia wadliwie wykonanych punktowań.

Podczas konserwacji obrazu dokonano jeszcze jednego badania tj. identyfikacji rodzaju drewna podobrazia. Na podstawie tego badania stwierdzono, że podobrazie pochodzi z drewna lipowego.

Po wykonaniu całości konserwacji obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej powrócił na swoje miejsce do głównego ołtarza, który w tym czasie również został odnowiony.

Prace konserwatorskie zostały sfinansowane przez Urząd Marszałkowski województwa Małopolskiego, Gminę Kamionka Wielka i Parafię.

Księga Łask i wota

Pomoc Maryi i wdzięczność jej ludu spowodowały, że w Parafii powstała Księga Łask. Wierni umieszczają w niej swoje podziękowania oraz opisy często beznadziejnych sytuacji, w których otrzymali pomoc od Matki Bożej. Również, złożona w kościele Parafialnym, liczba wotów świadczy o ogromnym kulcie Maryjnym. Wota te zawieszone są w czterech szafkach: dwie z nich są po prawej dwie po lewej stronie ołtarza. Trudno powiedzieć od jak dawna gromadzone są owe dowody wdzięczności. Obecnie wśród złożonych darów należy wymienić:

• 161 w kształcie serca,
• 65 w postaci dużych medalionów,
• 20 w postaci korali,
• 13 w postaci małych medalików,
• 10 w postaci różańca,
• 6 w postaci łańcuszków,
• 1 order zasłużony dla rozwoju Sądecczyzny.